1-5-1) املای الف مقصوره در فارسی
الف مقصوره در خط عربي در سه مورد به كار مي رود:
1- در آخر بعضي كلماتي كه به «یاء» ختم مي شوند و بايد ā تلفظ شوند، مانند هوي، تقوي، فتوي، مبتلی، اعلی، شوری...
2- اشباع فتحه، مانند رحمن، اسمعيل، اسحق.
3- در بعضي كلمات روي حرف «و» علامت مقصوره مي گذارند و آن را ā تلفظ مي كنند چون صلوة، زكوة، حيوة، مشکوة...
در همه ی این موارد، فارسی زبانان مطابق اصل تطابق مکتوب و ملفوظ رفتار می کنند.
بند1- در این گونه کلمات، یاء پایانی به الف تبدیل می شود. پس،
ننویسیم | بنویسیم |
اعلی | اعلا |
شوری | شورا |
بلوی | بلوا |
تولی | تولا |
مبتلی | مبتلا |
مأوی | مأوا |
فتوی | فتوا |
تبصره- این اصل در دو مورد صدق نمی کند:
- اسمهای خاص عربی، مانند عیسی، موسی، کبری، صغری، یحیی، مرتضی، مصطفی
- برخی حروف عربی مانند الی، حتی، علی
بند 2- در کلماتی که الف مقصوره، برای اشباع فتحه به کار رفته است نیز مطابق این اصل عمل می شود. پس،
ننویسیم | بنویسیم |
اسحق | اسحاق |
اسمعیل | اسماعیل |
رحمن | رحمان |
ابرهیم | ابراهیم |
هرون | هارون |
بند 3- این گونه کلمات نیز مطابق اصل تطابق مکتوب و ملفوظ نوشته می شوند. مانند
مشکات، حیات، زکات، صلات
2-5-1) املای تنوین در فارسی
تنوین (nunation) به معنای حرف «ن» به کلمه دادن است [1] و به سه شکل تنوین نصب ً ، تنوین جر ٍ و تنوین رفع ٌ فقط در کلمات عربی به کار می رود.
از میان این سه، می توان گفت که تنوین مجرور در فارسی کاربرد ندارد، چنانکه بسختی می توان عبارت «علی ای حالٍ» را در فارسی رایج دانست، و نیز اگر رواج آن را بپذیریم هیچ فارسی زباني آن را «علی ای حالِن» نمی خواند. تنوین مرفوع را نیز جز در چند عبارت انگشت شمار عربی محض در فارسی نمی توان یافت. مانند «سلامٌ علیکم» و «مضافٌ الیه»، «مسندٌالیه». تنوین نصب، اما در فارسی بویژه در قیدهای عربی کاربرد فراوانی دارد. تنوین نصب در قیدهای عربی اصولاً بر روی پایه ی الف نوشته می شود. مانند عمداً، قطعاً، موقتاً، ابدآً.
این قیدها در فارسی نیز به همین شکل نوشته می شوند. اما برخی قیدهای مؤنث عربی که به تاء تأنیث (ة) ختم می شوند در فارسی با آنها مطابق اصل تطابق مکتوب و ملفوظ رفتار می شود؛ یعنی تاء تأنیث (ة) به «ت» فارسی تبدیل شده و تنوین بر روی الف قرار می گیرد. پس،
ننویسیم | بنویسیم |
حقيقة ً | حقیقتاً |
جسارة ً | جسارتاً |
دفعة ً | دفعتاً |
صراحة ً | صراحتاً |
عجالة ً | عجالتاً |
نسبة ً | نسبتاً |
نکته ی 1- چنانکه گفتیم، تنوین مخصوص زبان عربی است و به هیچ عنوان نباید آن را در کلمات فارسی و یا حتی کلمات بیگانه به کار برد. پس،
ننویسیم | بنویسیم |
گاهاً | گاهی |
ناچاراً | بناچار |
جاناً | جانی |
زباناً | زبانی |
سوماً | سوم |
دوماً | دوم |
تلفناً | تلفنی |
نکته ی 2- می توان برای کاهش کاربرد کلمات عربی در فارسی از معادل های فارسی به جای قیدهای تنوین دار عربی استفاده کرد؛ البته درصورتی که کاربرد این معادل ها به شیوایی و رسایی زبان لطمه ای نزند.
ننویسیم | بنویسیم |
فوراً | فوری |
تحقیقاً | بتحقیق |
سریعاً | بسرعت |
تدریجاً | بتدریج |
تقریباً | بتقریب |
مفصلاً | بتفصیل |
شدیداً | بشدت |
عمداً | بعمد |
ندرتاً | بندرت |
3-5-1) املای تاء تأنیث (ة) در فارسی
تاء تأنیث در عربی گرد یا مدور است (ة)، اما در فارسی به شکل ملفوظ آن نوشته می شود.
ننویسیم | بنویسیم |
رأفة | رأفت |
صميمية | صمیمیت |
مشاورة | مشاورت |
مکاشفة | مکاشفت |
مراقبة | مراقبت |
مساعدة | مساعدت |
گاه این علامت، در فارسی نشانه ی بیان حرکت است که در آن صورت به شکل «های بیان حرکت» نوشته می شود.
ننویسیم | بنویسیم |
مرافعة | مرافعه |
مجادلة | مجادله |
اقامة | اقامه |
کلمة | کلمه |
نکته- برخی از این کلمات مؤنث در فارسی به دو شکل («ت» فارسی و های بیان حرکت) نوشته می شود اما با دو معنی جدا؛ یعنی هرکدام مبین یک معنی هستند. مانند مراقبة: مراقبه (اصطلاحی در عرفان)، مراقبت (پاسداری کردن)
4-5-1) املای همزه در فارسی
در بخش پیش تفاوت همزه ی عربی و فارسی را گفتیم و نشان دادیم که همزه در فارسی صامت است و تنها در آغاز واژه می آید اما در عربی مصوت است و در آغاز، وسط و پایان کلمه می نشیند. مانند أعظم، مأمن، اهداء.
در عربی، همزه بر روی سه پایه قرار می گیرد و این شکل نوشتار مطابق قاعده است؛ به این ترتیب که:
- همزه ی ماقبل مفتوح بر روی پایه ی «الف» قرار می گیرد؛ مانند رأس
- همزه ی ماقبل مضموم بر روی پایه ی «و» قرار می گیرد؛ مانند مؤمن
- همزه ی ماقبل مکسور بر روی پایه ی «ی» قرار می گیرد؛ مانند تبرئه
* همزه روی پایه ی «الف»
این همزه به چند شکل در فارسی کاربرد دارد:
1- به صورت الف در آغاز کلمه، که دیگر علامت همزه بر روی آن قرار نمی گیرد؛ مانند اسم، احمد، اعظم، ایمان، اکبر، اعلام
2- در وسط و آخر کلمه پس از مصوت کوتاه فتحه (همزه ی ماقبل مفتوح)؛ مانند
رأس، رأفت، مأخذ، مأنوس، مأمن، تأخیر، خلأ، ملأ، منشأ، مستأجر، یأس
3- در وسط کلمه، میان مصوت کوتاه فتحه و مصوت بلند â؛ که در این صورت به جای علامت کوچک همزه، الف ممدود قرار داده می شود؛ مانند منشآت، مآل، مآخذ، مآب، لآلی، مآثر.
یا پس از صامت ساکن و پیش از مصوت بلند â؛ مانند قرآن، مرآت
نکته ی مهم- در قاعده ی عربی اگر همزه خود، حرکت فتحه داشته باشد بر روی پایه ی الف قرار می گیرد؛ مانند مسأله، جرأت، هیأت، نشأت
* همزه روی پایه ی «و»
چنانکه گفتیم همزه ی ماقبل مضموم بر روی پایه ی واو قرار می گیرد؛ مانند
لؤلؤ، مؤمن، رؤسا، سؤال، فؤاد، مؤثر، مؤلف، مؤاخذه، رؤیت، مؤذن، مؤسس، مؤدب
نکته ی مهم- طبق قاعده ی عربی، اگر خود همزه، حرکت ضمه داشته باشد، بر روی پایه ی واو قرار میگیرد؛ مانند مسؤول، شؤون، رؤوس، رؤوف
* همزه روی پایه ی «ی»
همزه ی ماقبل مکسور بر روی پایه ی «ی» می نشیند؛ مانند تبرئه، توطئه
نکته ی مهم- طبق قاعده ی عربی، اگر خود همزه، حرکت کسره داشته باشد، بر روی پایه ی «ی» قرار می گیرد؛ مانند مسائل، مصائب، فائده، جائز، رسائل، کائنات، خائن، ائمه
* املای همزه ی ساکن پایانی در فارسی
این همزه در فارسی اگر پس از مصوت بلند â بیاید، حذف می شود:
ننویسیم | بنویسیم |
اهداء | اهدا |
اجراء | اجرا |
املاء | املا |
انشاء | انشا |
ابتداء | ابتدا |
انبیاء | انبیا |
صحراء | صحرا |
نکته ی مهم- این گونه کلمات وقتی در حالت اضافه قرار می گیرند، همزه ی پایانی به «یاء میانجی» تبدیل می شود. پس،
ننویسیم | بنویسیم |
صحراء کربلا | صحرای کربلا |
انبیاء بنیاسرائیل | انبیای بنیاسرائیل |
وزراء پیشین | وزرای پیشین |
ابتداء کار | ابتدای کار |
اجراء عملیات | اجرای عملیات |
تبصره- همزه ی ساکن پایانی، اگر پس از صامت و مصوت بلند ū و ī قرار بگیرد دیگر حذف نمی شود و به همان شکل باقی می ماند؛ مانند سوء، جزء، شیء، بطیء
نکته- این دست کلمات در فارسی وقتی به یای نکره می چسبند، به این شکل نوشته می شوند:
جزئی، سوئی، شیئی، بطئی
یادآوری- ظاهراً فارسی زبانان در تلفظ همزه ی عربی دچار مشکل می شدند بنابراین در آن تخفیف ایجاد کرده اند؛ به این معنی که گاه همزه بر روی پایه ی «ی» را به «ی» تبدیل کرده اند. مثلاً به جای جائز، فائده، مصائب، مسائل، کائنات می نویسند: جایز، فایده، مصایب، مسایل، کاینات.
اگر این گونه فارسی کردن رسمالخط را بپذیریم نادرست نیست جز آن که به شیوه ی رسم الخط عربی عمل نکرده ایم. اما نکته ی مهم در این مورد کلماتی مانند مسأله، جرأت، هیأت، مسؤول، شؤون، رؤوس و... است.
فرهنگستان زبان فارسی برای فارسی کردن این دست کلمات نیز قاعده ای گذاشته است و همزه ی بر روی پایه ی «الف» را به همزه بر روی پایه ی «ی» تبدیل کرده است، یعنی می نویسد: مسئله، شئون، جرئت، هیئت، نشئت، مسئول و...
اگر این دستورالعمل برای فارسی کردن رسم الخط است (و چه بسا در برخی کتب آیین نگارش مینویسند: «مسئله» فارسی شده ی «مسأله» است) و هدف از آن حذف همزه ی عربی است (چنانکه جائز را می نویسیم جایز)، سؤال این است که آیا مسئله با وجود همزه، فارسی شده است؟ اگر چنین باشد پس باز هم این کلمات نیاز به فارسی تر شدن! دارند و باید بنویسیم: مسیله، شیون، جریت...
به نظر نگارنده بهتر است در رسم الخط چنین کلماتی که هیچ جایگزین خطی فارسی برای آن نیست دست نبریم و آن را همانطور به شکل عربی بنویسیم؛ بی هیچ تجزم و تعصبی!
ننویسیم | بنویسیم |
مسئله | مسأله |
جرئت | جرأت |
نشئت | نشأت |
شئون | شؤون |
رئوس | رؤوس |
مسئول | مسؤول |
تبصره- کلمه ی «هیأت» در عربی به معنی «شکل و صورت» است و همچنین «علم نجوم و ستاره شناسی». در فارسی اینگونه مرسوم شده است که در معنی «شکل، صورت، دسته و گروه»، «هیأت» نوشته شود و به معنی «علم نجوم و ستارهشناسی»، «هیئت». - اگرچه در عربی هر دو معنی، به صورت «هیأت» نوشته می شود- پس،
ننویسیم | بنویسیم |
هیئت مدیره | هیأت مدیره |
هیئت علمی | هیأت علمی |
هیئت عزاداری | هیأت عزادرای |
هیئت وزیران | هیأت وزیران |
هیأت بطلمیوس | هیئت بطلمیوس |
5-5-1) ترکیب های عربی
در نوشتن ترکیبات عربی در فارسی باید به چند نکته توجه کرد:
- در ترکیب هایی که با «ب» پیشوندی شروع می شوند باید توجه کرد که این ب، حرف جر است نه حرف اضافه بنابراین نباید جدا نوشته شوند، مانند بلاشک، بلااستثنا، بلافصل، مابازا، بدون، بالعکس، بلاتکلیف
- ترکیب هایی که در زبان عربی جدا نوشته می شوند، بویژه ترکیب حرف اضافه و اسم، بهتر است در فارسی هم جدا نوشته شوند. پس،
ننویسیم | بنویسیم |
انشاءالله | ان شاءالله |
منجمله | من جمله |
عنقریب | عن قریب |
معهذا | مع هذا |
معذلک | مع ذلک |
علیهذا | علی هذا |
علیحده | علی حده |
علیرغم | علی رغم |
در ادامه توضیحاتی پیرامون تکلیف هفتگی پایه دوم ابتدایی با عنوان محرم نامه و همچنین لینک دانلود این تکلیف آمده است .
.jpg)
.jpg)
