پسوند چیست ؟                                                                                                           پسوند عنصر زبانی غیر مستقل وگاهی نیزمستقل است که به آخر یک کلمه که « ریشه » نام دارد متّصل می شود و غالباَدر معنی و حالت دستوری آن تصرّف می کند ( وگاهی نیز هیچ تغییری ایجاد نمی آورذ )و مشتقّاتی می سازد که معمولاَ در گروه های دستوری ولغوی خاص دسته بندی می شوند. پسوند عنصری اشتقاقی است ، که وظیفه وکاراصلیش واژه سازی است . دستگاه پسوندی : در مشتق پسوندی [ نمکدان ] نمک « ریشه » و دان « پسوند » است .میدان لغوی ریشه میدانی است که تحت نفوذ کلمه ی ریشه باشد ومجموعه واژه های مشتق شده از این کلمه رادر درون خود جای داده دهد . مثلاَ اگر از مشتق  نمک + دان پسوند - دان را حذف کنیم کلمه ی ریشه ،یعنی نمک باقی می ماند. اکنون می توان   بادر دست داشتن کلمه ی ریشه ی نمک به آسانی به میدان لغوی  نمک دست یافت : نمکدان ، نمکزار ، نمک پاش ، نمک شناس ، نمکی و ... از سوی دیگر با حذف کلمه ی ریشه یعنی نمک از مشتق نمکدان پسوند –دان باقی می ماند حال با گسترش پسوند دان می توان به میدان لغوی پسوند دست یافت. میدان لغوی پسوند میدانی است که تحت نفوذ پسوندی باشد ومجموع مشتقات این پسوند را در خود جای دهد . شمعدا ن ، گلدان ، تخمدان ، سنگدان ، علفدان و .... مرز های میدان لغوی ریشه سخت وانعطاف ناپذیر است در نتیجه شمار وازه های آن تقریباَ ثابت وامکان گسترش آن بسیار کم است.در حالی که میدان لغوی پسوند از نرمش بیشتری برخوردار است ویک فارسی زبان طبیعی با یاری گرفتن از پسوندی نظیر دان و غیره می تواند دست به واژه سازی بزند ومشتقّاتی مثل : چای دان ، مربّا دان ،ترشی دان و.... بسازد که با وجود تصنّعی بودنشان ،برای دیگر فارسی زبانان کاملاَ مفهوم و در شرایط خاصّی قابل قبول است .از سوی دیگر میدان لغوی پسوند مشتقّاتی را در بر می گیرد که در گروههای دستور ی خاصّی قرار دارند ( مثلاَ همه ی مشتقّات پسوند دان « اسم» هستند:  [ نمکدان ، گلدان ( اسم ظرف)  ،  علفدان ، غلّه دان (اسم مکان)  ،  تخمدان ، سنگدان ( اسم عضو بدن انسان یا حیوان ] . در حالی که میدان لغوی ریشه فاقد این کیفیّت مهم است : [ نمک پاش ( اسم)  ،   نمک شناس (صفت )  ،  نمک گیر ( صفت) و ... ] سه گروه پسوند وجود دارد : 1- پسوند های حقیقی 2- پسوندواره های فعلی 3- پسوند واره های اسمی 1- پسوند های حقیقی: تعداد  56 پسوند حقیقی در زبان فارسی زند ه توصیف می شوند که به ترتیب فراوانی در جدول ذیل آورده می شود .   پسوند فراوانی گروه دستوری و عملکرد مثال 1 ی بسیار - اسم مصدر-انواع اسم -انواع صفت-قید مردی-آهنگری-شهرداری رنگی – پشمی-اسلامی 2 ه بسیار اسم - صفت مهره-سبزه-خنده-ماله 3 -ُ م بسیار اعداد ترتیبی یکم –دوم-دهم- صدم 4 -َنده 392 صفت –اسم فاعل نویسنده-پرنده-شرمنده 5 -َک 391 انواع اسم شهرک-سرخک-پوشک 6 گاه 266 انواع اسم شکار گاه-زادگاه-شامگاه 7 گر 231 اسم شغل وحرفه آهنگر-ستمگر-آمارگر 8 کار 220 اسم وصفت فاعلی رنگ کار-درستکار 9 ان 203 صفت-اسم- قید هراسان-تابان-یخبندان 10 یت 200 اسم حسّاسیت-آدمیت-بشریت 11 -ِ ش 199 اسم مصدر آموزش-بینش-بارش 12 انه 197 اسم- صفت -قید پسرانه –سالانه-متأسّفانه 13 دان 154 انواع اسم گلدان-مرغدان- بچّه دان 14 چی 139 صفت یا اسم فاعل شیپورچی-کودتاچی 15 ناک 120 صفت ترسناک-نمناک-سوزناک 16 ین 102 صفت-اسم پشمین-ننگین-بزرگترین 17 ا 92 صفت-اسم -قید توانا- رسا-کوشا-گرما 18 مند 91 صفت دانشمند-سالمند-تنومند 19 بان 85 اسم حرفه وابزاربادبان باغبان-پاسبان- بادبان 20 -ِستان 77 انواع اسم مکان گلستان-کوهستان-قبرستان 21 وار 76 اسم-قید امیدوار-دختروار-طوطی وار 22 چه 75 اسم مصغّروشباهت باغچه-دریاچه-تربچه-پیازچه 23 گون 62 صفت رنگ وشباهت-روحی سرخگون-گلگون-واژگون 24 ینه 61 صفت زمان-اسم دیرینه-پارینه-خاگینه-گرگینه 25 و 56 صفت-اسم فاعل ریشو-اخمو-ترسو-زائو 26 زار 52 اسم مکان شالیزار-نمکزار-لجنزار 27 سار 51 صفت شباهت-اسم مکان سگ سار-چشمه سار-شرمسار 28 گان 45 اسم مادرگان-دهگان-صدگان 29 گار 40 اسم فاعل رستگار- روزگا -آموزگار 30 کده 35 اسم مکان بتکده-آتشکده-دانشکده-ماتمکده 31 -َوی 33 صفت دنیوی-شوروی-کروی 32 ار 30 اسم مصدر-اسم فاعل-اسم معنی خریدار-کشتار-رفتار-نمودار 33 وَش 27 صفت شباهت مهوش-پریوش-لاله وش 34 فام 26 صفت رنگ سرخ فام-سپیدفام-زرّین فام 35 سا 23 صفت شباهت پیلسا -پریسا 36 آسا 22 صفت -قید پلنگ آسا-غول آسا -مردآسا 37 سان 21 اسم شباهت گربه سان-نیسان-مرغسان 38 وَر 19 صفت سخنور-هنرور-شناور 39 اک 18 اسم شی-اسم مصدر پوشاک-خوراک-سوزاک 40 انی 18 صفت نورانی-جسمانی -ظولانی 41 گری 17 اسم وصفت مادیگری-یاغیگری منشیگری 42 گین 17 صفت شرمگین-خشمگین-غمگین 43 مان 16 انواع اسم-صفت سازمان-زایمان-ریسمان 44 -َکی 15 قید چگونگی راستکی-دزدکی-زورکی 45 -َند 14 اسم خورند-روند-مانند 46 ال 14 اسم چنگال-گودال-دنبال 47 وند 14 اسم پسوند- پیشوند-شهروند 48 آگین 13 صفت مهرآگین-عطرآگین-زرآگین 49 نا 12 اسم معنی فراخنا-تنگنا-ژرفنا 50 باره 10 صفت شکمباره-سخنباره 31 دیس 10 صفت واسم(شباهت) تندیس-ناودیس-حوردیس 52 واره 10 اسم شباهت گوشواره-ماهواره-سنگواره 53 وَر 10 صفت شرور-رنجور-کیفور 54 بار 7 اسم مکان زنگبار-رودبار-جویبار 55 لاخ 7 اسم مکان سنگلاخ-نمک لاخ 56 سیر 2 صفت گرمسیر-سردسیر 2- پسوندواره های فعلی: همه ی پسوندواره های فعلی شرایط لازم برای پسوند حقیقی را دارندوحتّی می توان گفت که درکار واژه سازی،در بسیاری از موارد، پسوندواره های فعلی نسبت به پسوندواره های حقیقی نقش فعّالتری را بازی می کنند. متجاوز از 200 پسوندواره است که مهمترین آن ها عبارتند از:   پسوندواره های فعلی ریشه عملکرد مثال 1 گرا-(گرایی) ماده مضارع فعل گراییدن صفت سنّت گرایی-ملّی گرایی 2 نما-(نمایی) ماده مضارع فعل نمودن اسم اشیاء قطب نما-سالنما 3 طلب-(طلبی) ماده مضارع فعل طلبیدن صفت سلطنت طلب-استقلال طلب 4 پرست-(پرستی) ماده مضارع فعل پرستیدن صفت فاعلی خداپرست-میهن پرست 5 سنج-(سنجی) ماده مضارع فعل سنجیدن اسم اشیاء سرعت سنج-فشارسنج 6 دار-(داری) ماده مضارع فعل داشتن اسم اشیاء وحرفه شهر دار-پستاندار 7 بُر- ماده مضارع فعل بریدن صفت-اسم تب بُر- سرفه بُر 8 پذیر-(پذیری) ماده مضارع فعل پذیرفتن صفت اصلاح پذیر-امکان پذیر 9 ساز-(سازی) ماده مضارع فعل ساختن صفت فاعلی جواهر ساز-رادیوساز 10 خیز-(خیزی) ماده مضارع فعل خاستن صفت نفت خیز-زلزله خیز 11 شناس-(شناسی) ماده مضارع فعل شناختن صفت هواشناس-روان شناس 12 دان-(دانی) ماده مضارع فعل دانستن اسم ریاضیدان-موسیقیدان 13 نشین-(نشینی) ماده مضارع فعل نشستن صفت عشایرنشین-کارگرنشین 14 خواه-(خواهی) ماده مضارع فعل خواستن صفت آزادی خواه-جمهوری خواه .. ..... .......... ...... ........... 3 پسوندواره های اسمی:   پسوندواره های اسمی عملکرد مثال 1 خانه اسم مکان سربازخانه-سفارتخانه-چایخانه 2 سرا اسم مکان کاروان سرا-دانشسرا-دادسرا 3 یار اسم استاد یار –دادیار-پزشکیار 4 باز صفت    شمشیرباز- کبوترباز- هوس باز –دختر باز-حقّه باز 5 درد اسم (نام بیماری) سردرد-دندان درد-استخوان درد 6 بازی اسم بجّه بازی- آرتیست بازی -لات بازی .. ........ ........ ......... تحوّلات اقتصادی ،سیاسی،صنعتی،آموزشی ،نظامی وغیره همچنین سیستم بانکی  مدرن ،روشهای آموزشی مدرن،اداری وشهرسازی وبارسوخ شکل های تازه تفکّر وزندگی در جامعه ایران،روابط اجتماعی نیز به کلّی دست خوش تغییر شدزبان فارسی نیزکه  در برابر این تحوّلات نمی توانست بی اعتنابماند، سریعاً به تلاش افتاد تاخودرا با آن تطبیق دهد وهزاران واژه ی علمی وتخصّصی در علوم مختلف راواردزبان فارسی کند وبا ایجاد سدّمحکمی،زبان فارسی رااز هجوم اصطلاحات ثقیل وبد تلفّظ بیگانه تاحدود زیادی مصون بدارد.کلمه هایی مثل:جمهوری خواهی ،ملّی گرایی،جامعه شناسی،فیزیکدان، پرتونگارو....صدها واژه ی تخصّصی دیگر ارمغان دستگاه پسوندی زبان فارسی است این تحول عظیم در عین پاکسازی واژگان دشوار در های گنجینه علمی را به روی عامه گشودولی صد افسوس که از این گنجینه بهره برداری شایسته نشده است. منبع: اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز  تأ لیف : دکتر خسرو کشانی Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"جدول عادی"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}